ÇAĞRIŞIMSAL RESİMLERLE TARİH ÖĞRETİMİ

ÇAĞRIŞIMSAL RESİMLERLE TARİH ÖĞRETİMİ

Bir uyaranın, başka bir uyaranı hatırlatması; çağrışımsal öğrenmeyi ifade etmektedir. Tıpkı; izlediğimiz bir filmin, dinlediğimiz bir müziğin ya da baktığımız bir resmin bizi geçmişte yaşadığımız bir anıya götürmesi gibi.

Çağrışımlar özneldir. Kişiye özgüdür. Her birey beyninde geçmiş yaşantıları yoluyla kendi çağrışımlarını oluşturur. Meselâ “siyah” kelimesi. Aklımıza, en sevdiğimiz rengi, yas tutan insanları, futbol takımını, elbiseyi veya zayıf görünmeyi çağrıştırabilir. İşte bu çağrışımlar tamamen bizim geçmişteki öznel yaşantılarımızla ilgilidir. Onlara yüklediğimiz öznel anlamlarla ilişkilidir. Bu durumu eğitime uyarlayacak olursak: Öğrenci yeni gelen bilgiyi ne kadar fazla geçmiş öğrenmeleriyle ilişkilendirir, bilgiyi bulmada ne kadar fazla çağrışımlar oluşturursa öğrenmede o oranda etkili ve kalıcı olur. Biz eğitimcilerin istediği de tam olarak budur. Etkili ve kalıcı bir öğrenme.
Etkili ve kalıcı bir öğrenmenin gerçekleşebilmesi için eğitim psikologları uzun yıllar çaba sarf etmişlerdir. Edgar Dale’in yaşantı konisi bu konuda bize oldukça faydalı bilgiler sağlamakta. Bu koniğe göre öğrendiklerimizin %83’ü görme, %11’i işitme, %3.5’i koklama, % 1.5’i dokunma ve %1’i de tat alma duyularımızla gerçekleşmekte. Yaşantı konisine göre öğrenmelerimizin çok önemli bir kısmı gözlerimizin yardımıyla gerçekleşmektedir. Görsel materyaller derslerde bu noktada büyük bir önem kazanmakta. 

Tarih Öğretiminde kullanılacak resimler, geçmişi öğrencilerin gözünde basit ve anlaşılır bir hale getirmede, Tarih Öğretmenlerine yardımcı olabilecek unsurların başında gelir. Öğrencilerin geçmişteki olayları daha rahat tasvir etmelerine yardımcı olan resimler, hayal gücünü kullanmaya, geçmişin farklı dönemlerinden kesitleri günümüze getirmeye, soyut kavramları somutlaştırmaya yardımcı olur. [1]

Bu bağlamda biz, Tarih Öğretmenlerine derslerinde yardımcı olacak “Çağrışımsal Resimlerle Tarih Öğretimi" hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Resim-1
Resim-1’in kısaca açıklamasına bakacak olursak: Osmanlı Devletinin kurucusu olan Osman Bey’in 1281-1326 yılları arasındaki hükümdarlığı döneminde aldığı çeşitli yerler, öğrencilere çağrışım yaptırılarak öğretilmeye çalışılmaktadır. Çağrışımlar şu şekilde sıralanabilir: Bilekten → Bilecik, Yâr ( sevgili) Resminden→ Yarhisar Karaca Resminden → Karacahisar, İnegöl Köfteden → İnegöl, Yeni Evlerden → Yenişehir, Koyun Resminden → Koyunhisar.

Resim- 2

I. Murat, Oğlu I. Bayezid’i (Yıldırım) Germiyanoğulları Beyliği’nin kızı (Germiyanoğulları’ndan Yakup Bey’in kız kardeşi) ile evlendirerek akrabalık bağı tesis etmeye çalışmış ve böylece devletin gücüne güç katmıştır. Bu evlilik nedeniyle çeyiz yoluyla Osmanlı Devleti’ne, Kütahya, Emet ve Tavşanlı toprakları verilmiştir.

Resim-2’de Yer Alan Çağrışımlar: Kütahya Porseleni ile → Kütahya, Tavşan Resmi ile → Tavşanlı, Çiçek Demeti ile → Emet çağrıştırılmaya çalışılmıştır.

 Resim- 3

Resim-3’te; 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nın bazı önemli maddeleri öğrencilere çağrışımlar yoluyla anlatılmaya çalışılmıştır.

İngilizlerin yardımıyla Cebelitarık Boğazından geçerek Akdeniz’e gelen Rus donanması Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmış (Çeşme Bozgunu 1770), Kartal Meydan Muharebesinde 180.000 kişilik Osmanlı ordusu, 30.000 kişilik Rus ordusu tarafından yenilgiye uğratılmıştır. Bu olaylar sırasında Padişah III. Mustafa hayatını kaybetmiş yerine I. Abdülhamit geçmiş ve alınan ağır yenilgiler nedeniyle barış istemek zorunda kalmıştır. Küçük Kaynarca Antlaşması Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı en ağır antlaşma olmuştur.

Antlaşma ile: Ruslar, Osmanlı ülkesinde yaşayan Ortodoksları koruma hakkı, Karadeniz’de donanma bulundurma hakkı elde etti. İlk defa halkı Türk ve Müslüman olan bir toprak, Kırım elden çıktı. Osmanlı Devleti, Rusya’ya kapitülasyon vermek ve savaş tazminatı ödemek zorunda kaldı.

Resim-3’ün içeriğine bakacak olursak: Küçük Kaynarca Antlaşması→ Kaynayan bir kazana benzetilmiş. Kır-mak fiili ile Osmanlı Devleti için önemli bir kırılma noktası olan → Kırım anlatılmak istenmiştir. Bellek güçlendirme yöntemlerinden biri olan Akronim ( kelime yöntemi) ile OBEB kelimesi oluşturularak Osmanlı Devletine verilen toprakların akılda kalması sağlanmıştır. OBEB→ Osmanlıya verildi: Beserabya, Eflâk ve Boğdan.

            Resim-4

 Resim - 5

Evet. Çağrışımsal Resimlerde de görüldüğü gibi bu etkinlikleri, öğrencilerimize sınıf ortamında uygulamamız onların hem Tarih derslerine olan ilgilerini artıracak hem de onlara kalıcı ve etkili bir öğrenme ortamı sağlayacaktır. Dahası öğrencilerimize Çağrışımsal Resimler hazırlatarak aktif bir sınıf ortamı oluşturmak mümkün olacaktır.

Sinem Bulut Keser,    Tarih Öğretmeni

[1] Editör : Safran, Mustafa (Mart 2014). “ Tarih Nasıl Öğretilir?” , “ Tarih Öğretiminde Görsel Kaynaklardan Yararlanma”, Bülent Akbaba, Gazi Üniversitesi, s. 220. Ankara