TARİH 10. SINIF ÜNİTE, KAZANIM VE AÇIKLAMALAR

3.2.2. 10. SINIF ÜNİTE, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

1. ÜNİTE: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ

10.1.1. Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlaması ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılışı arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.

Başlıca siyasi gelişmeler olarak Saltuklular Beyliği’nin kurulması (1072), Danişmentliler Beyliği’nin kurulması (1080), Mengücekliler Beyliği’nin kurulması (1080), Çaka Beyliği’nin kurulması (1081), Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması (1077), Çaka Beyliği’nin yıkılması (1093), I. Haçlı Seferi (1096-1099), Artuklular Beyliği’nin kurulması (1102), Katvan Muharebesi (1141), II. Haçlı Seferi (1147-1149), Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması (1157), Eyyubiler Devleti’nin kurulması (1174), Miryokefalon Muharebesi (1176), Danişmentliler Beyliği’nin yıkılması (1178), III. Haçlı Seferi (1189-1192), Moğol İmparatorluğu’nun kurulması (1196), Saltuklular Beyliği’nin yıkılması (1202), IV. Haçlı Seferi (1202-1204), Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması (1227), Mengücekliler Beyliği’nin yıkılması (1228), Yassıçemen Muharebesi (1230), Artuklular Beyliği’nin yıkılması (1231), Bâbailer Ayaklanması (1240), Kösedağ Muharebesi (1243), Eyyubiler Devleti’nin yıkılması (1250), Memlûklular Devleti’nin kurulması (1250), Ayn-ı Calut Muharebesi (1260), Haçlı Seferleri’nin sona ermesi (1270), Karamanoğlu Mehmet Bey'in Türkçeyi resmî dil ilan etmesi (1277) ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılması (1308) verilir. Burada verilen kronolojik sıralama, öğrencilerin kronolojik düşünme becerilerini desteklemeye yöneliktir. Sıralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidilmemelidir.

10.1.2. Anadolu’ya yapılan Türk göçlerinin sosyokültürel etkilerini analiz eder.

a) Oğuz göçleri sırasında Türklerin Anadolu’da yerleşmesini kolaylaştıran nedenler üzerinde durulur.
b) Dönemin Latin ve Arap kaynaklarında Anadolu’nun ilk kez on ikinci yüzyılda Türkiye (Turchia, Turkiya) olarak anılmasına vurgu yapılır.

10.1.3. Anadolu’daki ilk Türk siyasi teşekküllerinin birbirleriyle ve çevre devletlerle olan ilişkilerini uzlaşma ve çatışma bağlamında değerlendirir.

a) Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin birbirleriyle ve çevre devletlerle olan ilişkilerine kısaca değinilir.
b) Türkiye Selçuklu Devleti’nin Bizans ile mücadeleleri çerçevesinde Miryokefalon Muharebesi’ne değinilir.

10.1.4. Türklerin Anadolu’da devletleşme sürecini etkileyen faktörleri açıklar.

a) Oğuz boylarının önceki dönemlerde boy birliği ya da beylik gibi geçici siyasi çatılar altında bir araya gelmesi vurgulanır.
b) Türkiye Selçuklu Devleti’nin teşkilat yapısı ile sosyokültürel özellikleri kısaca ele alınır.

10.1.5. İslam dünyasının korunması bağlamında Türkiye Selçuklu Devleti ve Eyyubi Devleti’nin Haçlılarla yaptıkları mücadelelerin sosyokültürel etkilerini analiz eder.

Konu işlenirken ilgili haçlı seferinin güzergâhı, tarih aralığı, tarafları, komutanları (Selahaddin Eyyubi vurgulanmak üzere) harita/haritalar üzerinde gösterilir.

10.1.6. Moğol İstilası'nın Anadolu’da meydana getirdiği siyasi ve sosyal değişimi analiz eder.

a) Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollara karşı mücadelesinde çevresindeki diğer devlet ve beyliklerle uzlaşma arayışları ile bu çerçevede alınan tedbirler üzerinde durulur.
b) Kösedağ Muharebesi’nden sonra Anadolu’da İkinci Beylikler Dönemi’nin ortaya çıkmasının politik ve sosyolojik sebep ve sonuçları üzerinde durulur.
c) Babailer İsyanı’na kısaca değinilir.
ç) Anadolu’daki sosyal huzurun bozulması karşısında düzeni yeniden sağlanmasına yönelik gayretleri bulunan başlıca isimler (Mevlânâ, Hacı Bektaş-ı Veli ve Yunus Emre) üzerinde durulur.

2. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)

10.2.1. 1302-1453 yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.

a) Başlıca siyasi gelişmeler olarak Koyunhisar Muharebesi (1302), Bursa’nın Fethi (1326), Palekanon Muharebesi (1329), İznik’in Fethi (1331), İzmit’in Fethi (1337), Karesi Beyliği’nin alınması (1345), Çimpe Kalesi’nin alınması (1353), Edirne’nin Fethi (1363), Çirmen Muharebesi (1371), I. Kosova Muharebesi (1389), Niğbolu Muharebesi (1396), Ankara Savaşı (1402), Fetret Devri (1402-1413), Varna Muharebesi (1444) ve II. Kosova Muharebesi (1448) verilir. Burada verilen kronolojik sıralama, öğrencilerin kronolojik düşünme becerilerini desteklemeye yöneliktir. Sıralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidilmemelidir.


b) On üçüncü yüzyılın sonlarında Anadolu’daki ve çevresindeki jeopolitik durum açıklanır.


10.2.2. Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu hakkında ileri sürülen çeşitli nazariyeleri analiz eder.


a) Wittek, Köprülü ve İnalcık’ın görüşleri karşılaştırılır.


b) Bilimsel bilginin değişebilir olduğuna, ulaşılan yeni kaynaklar aracılığıyla ya da mevcut kaynakların araştırmacılar tarafından yeniden yorumlanmasıyla geçmişe dair bilgilerin yeniden inşa edilebileceğine dikkat çekilir.


10.2.3. Osmanlı Beyliği’nin devletleşme sürecini Bizans’la olan ilişkileri çerçevesinde analiz eder.


a) Osmanlı - Bizans ilişkileri uzlaşma-çatışma dinamiği üzerinden ele alınır.


b) Osmanlı Beyliği’nin sınırlarının genişlemesinin aşamalı olarak ve farklı fetih yöntemleri izlenerek uzun sürede gerçekleştiği vurgulanır.


10.2.4. Rumeli’deki fetihler ile iskân (şenlendirme) ve istimâlet politikalarının amaçlarını ve etkilerini analiz eder.


a) Osmanlı’nın Anadolu’ya nispeten Rumeli’de daha hızlı hâkimiyet kurmasında, Balkanlar’daki yerli unsurlar arasındaki mezhebi, siyasi ve sosyal iç çekişmelerinin etkisi üzerinde durulur.


b) Rumeli'deki fetihlerin kalıcı olmasında, gönüllü ve zorunlu olarak rol alan demografik güçlerin (dervişler, aşiretler, akıncı uç beyleri, Ahiyân-ı Rûm, Bâciyân-ı Rûm) ve iskân politikasının önemi vurgulanır.


10.2.5. Osmanlı Devleti’nin Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlamaya yönelik faaliyetlerini analiz eder.


Osmanlı Devleti’nin beyliklere yönelik politikalarındaki değişime değinilir.


10.2.6. Osmanlı Devleti ile Timur Devleti arasındaki mücadeleyi ve bu mücadelenin sonuçlarını değerlendirir.


a) Türk dünyasındaki liderlik mücadelesi Yıldırım Bayezid ve Timur örneği üzerinden ele alınır. Timur Devleti’nin Türk dünyası üzerindeki etkilerine kısaca değinilir.


b) Fetret Devri'ne ve Osmanlı siyasi birliğinin yeniden sağlanmasına kısaca değinilir.


c) Sosyal ve dinî etkileri bağlamında Şeyh Bedreddin Olayı’na kısaca değinilir.













3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER


10.3.1. Kuruluş Dönemi’nde Osmanlı askerî gücünün farklı muharip unsurlardan meydana geldiğini kavrar.


a) Bir devlete bağlı olmayan savaşçı topluluklar (aşiret savaşçıları, ücretli savaşçılar, inanç


ve din uğruna savaşanlar) ile devlet askerleri arasındaki farklar açıklanarak Türk tarihindeki


‘alplık’ ve ‘gazilik’ kavramları üzerinde durulur.


b) Diğer Türk beylik ve devletlerinin aksine erken tarihte aşiret güçlerinden düzenli birliklere geçen Osmanlı'nın ilk dönem askerî teşkilatına ve bu teşkilatı oluşturan zümrelere değinilir.


10.3.2. Tımar sisteminin özelliklerini siyasi, sosyal ve ekonomik açılardan değerlendirir.


a) Osmanlı toplum düzenindeki askerî (vergi vermeyen) - reaya (vergi ödeyen) ayrımının siyasi ve ekonomik temelleri üzerinde durulur.


b) Osmanlı ordu sisteminde Tımarlı Sipahiler ile Yeniçeri Ocağının birbirlerine karşı birer denge unsuru olduklarına değinilir.


10.3.3. Yeniçeri Ocağının ve devşirme sisteminin Osmanlı devletleşme sürecine etkisini analiz eder.


a) Yeniçeri Ocağının kurulmasına ve devşirme sisteminin köklerine, ortaya çıkış sürecine değinilerek bunların merkezi devlet yapısının güçlenmesindeki rolleri vurgulanır. Osmanlıların, Yeniçeri Ocağı ile birlikte, Abbasi ve Selçukluların daha önce uyguladıkları gulâm sistemini mükemmelleştirdikleri açıklanır.


b) Yeniçeri Ocağı ile birlikte profesyonel askerliğin başlamasının Osmanlı Devleti’ni askerî teşkilat ve güç bakımından diğer Türk devletleri ile dönemin Avrupa devletlerinden ayrıştırdığına değinilir.













4. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ


10.4.1. Sûfîlerin ve âlimlerin öğretilerinin Anadolu’nun İslamlaşmasına etkisini kavrar.


Özlü sözlerinden hareketle Ahmet Yesevî, Mevlânâ Celâleddîn-î Rumî, Ahî Evran, Yunus Emre, Hacı Bektâş-ı Velî ve Hacı Bayrâm-ı Velî gibi şahsiyetlerin temel öğretilerine değinilir.


10.4.2. Osmanlı devlet idaresinin ilmiye, kalemiye ve seyfiye sınıflarının birlikteliğine dayalı yapısını analiz eder.


a) İlmiye sınıfının çeşitli vazifelerinden (devlet idaresi, hukuk ve adalet, ilim ve tedris) hareketle dinin Osmanlı devlet idaresi ve toplum düzenindeki rolü üzerinde durulur.


b) Osmanlı dünyasında medreseler ve âlimlerin yanı sıra tekkeler ve ariflerin de bilgi üretimi ve eğitim alanında önemli vazifeler üstlendiği vurgulanır.


c) Türk dünyasında yetişmiş olan bilim insanlarına (Akşemseddin, Ali Kuşçu ve Uluğ Bey) ve çalışmalarına kısaca değinilir.


10.4.3. Osmanlı coğrafyasında sözlü ve yazılı kültürün toplum hayatına etkilerini analiz eder.


a) Sözlü halk kültürü ile saray çevresi ve belirli şehirlerde oluşan kitabî kültür ana hatlarıyla ele alınır.


b) II. Murad Dönemi’ndeki kültürel gelişmeler üzerinde durulur.


c) Şair sultanların eserlerinden örneklere (orijinali ve günümüz Türkçesi ile) yer verilir.


10.4.4. Osmanlı coğrafyasındaki zanaat, sanat ve kültür faaliyetleri ile bunlara bağlı olarak sosyal hayatta meydana gelen değişimleri analiz eder.


a) Osmanlı hâkimiyetiyle birlikte Anadolu ve Rumeli’deki şehirlerin yapısındaki dönüşüm (şehir planlaması, mimari anlayış) üzerinde durulur.


b) Ahşap ve taş işlemeciliği, dokumacılık, çinicilik ve hat sanatlarına değinilir.













5. ÜNİTE: DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (1453-1595)


10.5.1. 1453-1520 yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.


Başlıca siyasi gelişmeler olarak İstanbul’un Fethi (1453), Sırbistan’ın alınması (1454), Amasra’nın alınması (1459), Mora’nın alınması (1460), Sinop ve Trabzon’un alınması (1461), Eflâk’ın alınması (1462), Bosna ve Hersek’in alınması (1463), Venedik ile mücadele (1463-1479), Otlukbeli Muharebesi (1473), Karamanoğlu Beyliği’ne son verilmesi (1474), Kırım’ın Fethi (1475), Boğdan’ın alınması (1476), Arnavutluk’un alınması (1479), İtalya Seferi (1480), Cem Sultan Olayı (1481-1495), İspanya’daki Yahudilerin Osmanlı ülkesine getirilmesi (1492), Şahkulu İsyanı (1511), Çaldıran Muharebesi (1514), Turnadağ Muharebesi (1515), Mercidabık Muharebesi (1516) ve Ridaniye Muharebesi (1517) verilir.


Burada verilen kronolojik sıralama, öğrencilerin kronolojik düşünme becerilerini desteklemeye yöneliktir. Sıralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidilmemelidir.


10.5.2. İstanbul’un Fethi’nin sebeplerini, fetih sürecini ve fethin stratejik sonuçlarını kavrar.


a) Fethi’n dünya siyasi tarihi bakımından önemine değinilir.


b) Osmanlı Devleti’nin kurumsallaşmasında (idari, kültürel ve demografik boyutlar özellikle vurgulanarak) İstanbul’un fethinin oynadığı rol vurgulanır.


10.5.3. Osmanlı Devleti’nin İslam coğrafyasında hâkimiyet kurmasının Türk ve İslam dünyası üzerindeki etkilerini analiz eder.


a) Anadolu ve İran coğrafyasında hâkimiyet kurma çabalarının siyasi ve sosyal etkileri üzerinde durulur.


b) I. Selim Dönemi’nde Osmanlı - Memlûk ilişkileri, İslam dünyasında liderlik mücadelesi bağlamında ele alınır.


10.5.4. 1520-1595 yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.


Başlıca siyasi gelişmeler olarak Belgrad’ın Fethi (1521), Rodos’un Fethi (1522), Mohaç Muharebesi (1526), Babür İmparatorluğu’nun kurulması (1526), Barbaros Hayrettin'in Cezayir'e hâkim olması (1529), I. Viyana Kuşatması (1529), İstanbul Antlaşması (1533), Cezayir’in alınması (1533), Irakeyn Muharebesi (1534), Fransa’ya kapitülasyon verilmesi (1535), Preveze Deniz Savaşı (1538), Hint Deniz Seferleri (1538-1553), Trablusgarp’ın Fethi (1551), Tebriz’in alınması (1548), Nahçıvan’ın alınması (1553), Amasya Antlaşması (1555), Sudan’ın Kızıldeniz sahilinde Sevâkin Adası merkezli Habeş Eyaleti’nin kurulması (1555), Augsburg Barışı (1555), Cerbe Deniz Savaşı (1560), Zigetvar Seferi (1566), Sakız Adası’nın alınması (1566), Yemen’in alınması (1568), Kıbrıs’ın Fethi (1571), İnebahtı Deniz Savaşı (1571), Tunus'un Fethi (1574), Fas'ta Osmanlı hâkimiyetinin kurulması (1578) ve Ferhat Paşa Antlaşması (1590) verilir. Burada verilen kronolojik sıralama, öğrencilerin kronolojik düşünme becerilerini desteklemeye yöneliktir. Sıralanan olay ve olgulara ilişkin bir konu anlatımı yapılmamalı ve bunların ezberletilmesi yoluna gidilmemelidir.


10.5.5. Kanuni Dönemi’nden itibaren Osmanlı Devleti’nin siyasi sınırlar ve devlet teşkilatı bakımından olgunluğa eriştiğini kavrar.


a) I. Süleyman’ın “Kanuni” olarak anılmasının gerekçeleri üzerinde durulur.


b) Osmanlı-Habsburg mücadelesi Doğu Avrupa’da hâkimiyet kurma çabaları bağlamında ele alınır.


c) Osmanlı-Safevi ilişkileri Doğu’da hâkimiyet kurma çabaları bağlamında açıklanır.


ç) Osmanlı Devleti’nin uyguladığı ekonomi politikalarından ticaret yollarının kontrolü ve kapitülasyonlara / imtiyazlara değinilerek bunlar üzerinden kurulan uzun vadeli stratejik ortaklıklara vurgu yapılır.


10.5.6. Uyguladığı uzun vadeli stratejinin Osmanlı Devleti’nin dünya gücü haline gelmesindeki rolünü analiz eder.


a) Osmanlı Devleti’nin XV ve XVI. yüzyıllardaki stratejik rakiplerine [Venedik, Ceneviz, Portekiz, İspanya, Avusturya (Habsburg İmparatorluğu), Safeviler, Memlûkler] karşı uyguladığı uzun vadeli politikalar ve bunların yansımaları üzerinde durulur.


b) Osmanlı’nın XV ve XVI. yüzyıllarda izlediği siyasetin uzun vadeli etkileri [Roma Katolik Kilisesi’ne karşı Ortodoksluğun ve Protestanlığın himaye edilmesi, Avrupa monarşilerinin varlıklarını devam ettirmeleri (Fransa, İngiltere ve Hollanda), Afrika’daki Müslümanların himaye edilmesi] üzerinde durulur.


10.5.7. Osmanlı Devleti’nin takip ettiği kara ve deniz politikalarını analiz eder.


a) Osmanlı Devleti’nin öncelikli olarak bir kıta (kara) gücü olduğu vurgulanır ve dönemin diğer büyük kıta güçlerine kısaca değinilir.


b) Coğrafi Keşifler’in Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki hâkimiyetinde meydana getirdiği değişimler üzerinde durulur.


c) Osmanlı Devleti’nin stratejik amaçlı olarak Akdeniz dışına yönelme çabaları bağlamında Hint Deniz Seferleri ele alınır.


ç) Atlantik ülkelerinin (Portekiz, İspanya, Hollanda, İngiltere) okyanus güçleri olarak Akdeniz’e nüfuz etme çabaları üzerinde durulur.













6. ÜNİTE: SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI


10.6.1. Topkapı Sarayı’nın devlet idaresinin yanı sıra devlet adamı yetiştirilmesinde ve şehir kültürünün gelişmesindeki rollerini analiz eder.


a) Padişahın ikametgâhı olan sarayın aynı zamanda devlet idaresinin ve devlet adamı yetiştirilmesinin de merkezi olduğu açıklanır.


b) Sarayın bölümleri, saray halkı ve Divân-ı Hümâyuna değinilerek Osmanlı merkezî idaresinde padişah dışındaki aktörler üzerinde durulur.


c) Tarihî olayların, bugünün bakış açısı ve değer yargılarıyla ele alınmasının tarihî gerçeklerin yorumlanmasına etkileri örnek olay ve metinler üzerinden ele alınır.


10.6.2. Osmanlı Devleti’nde merkezi otoriteyi güçlendirmeye yönelik düzenlemeleri analiz eder.


a) “Devletin toprakları padişahındır.” anlayışı, Fatih Kanunnâmesi ile devletin bekası için padişaha kendi öz kardeşlerini bile öldürme izninin verilmesi, padişahın Divân-ı Hümâyunun başkanlığını vezir-i âzama devretmesi, haremden evlenme usulünün ve müsadere sisteminin getirilmesi konularına değinilir.


b) Osmanlı nasihatnâme ve siyasetnâme geleneğine ait örneklerden hareketle devlet idarecisinin sahip olması gereken vasıflara değinilir.


c) Başlangıçtan on yedinci yüzyıla kadar şehzadelerin yetiştirilme usulü ve bunun Osmanlı yönetimine etkisi vurgulanır.













7. ÜNİTE: KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ


10.7.1. Osmanlı Devleti’nde millet sisteminin yapısını analiz eder.


a) İslam ve Osmanlı düşünce geleneklerinde ümmet ve millet kavramlarına yüklenen anlamlara değinilir.


b) Farklı dinî ve kültürel kimliklere sahip toplum kesimlerini idare etmenin millet sistemi sayesinde mümkün olduğu vurgulanır.


10.7.2. Osmanlı Devleti’nin fethettiği yerleşim yerlerinin İslam kültürünün etkisiyle geçirdiği dönüşümü analiz eder.


a) Fethedilen bölgelerdeki gayrimüslimlerin yaşadıkları toplumsal değişimler üzerinde durulur.


b) Osmanlı şehir ve mahallelerindeki çok kültürlü sosyal hayat (panayır ve şenlikler, dinî törenlerin günlük hayata yansımaları, yemek kültüründeki çeşitlilik, kıraathane / kahvehane ve bozahane kültürü, kıyafetlerdeki çeşitlilik) üzerinde durulur.


10.7.3. Osmanlı ekonomik sistemi içerisinde tarımsal üretimin önemini fark eder.


Osmanlı Devleti’nde devletin toprak üzerindeki mülkiyeti ve çifthane sisteminin, zirai üretimin sürdürülmesindeki rolüne değinilir.


10.7.4. Lonca Teşkilatının Osmanlı ekonomik sistemi ve toplum yapısındaki yerini analiz eder.


a) Üretimde ziraat ve el emeğini esas alan Osmanlı ekonomik sisteminde Lonca Teşkilatının ve narh uygulamasının rolüne kısaca değinilir.


b) Loncaların toplumsal hayat ve mesleki eğitimdeki yerine değinilerek Osmanlı şehirlerindeki başlıca meslek grupları ele alınır.


c) Osmanlı ekonomik sistemi içerisinde başlıca ticaret mekânları (liman, kervansaray, pazar yeri, bedesten ve kapan) açıklanır.


10.7.5. Osmanlı Devleti’nde vakıfların sosyal hayattaki yerini ve önemini kavrar.


a) Vakıfların sosyal hayatta üstlendiği rollere (imar faaliyetleri, dinî ve sosyo-ekonomik hizmetler) değinilir.


b) Sosyal hayatta vakıfların faaliyet alanlarının çeşitliliği farklı vakfiye örnekleri üzerinden ele alınır.